Zatrudnianie młodocianych pracowników wymaga od pracodawców i Działów Kadr szczególnej uwagi. W tym artykule przybliżam kluczowe aspekty związane z angażowaniem do pracy takich osób – od wymogów prawnych po najlepsze praktyki w zarządzaniu ich czasem pracy.
Młodociany pracownik – podstawa prawna
Podstawę prawną dot. zatrudniania pracowników młodocianych w Polsce stanowią 3 dokumenty:
- Kodeks pracy (art. 190-206).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych oraz ich wynagrodzenia.
- Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
Jakie kryteria musi spełniać pracownik młodociany, aby mógł być zatrudniony?
Zgodnie z art. 190 § 1 KP pracownikiem młodocianym jest „osoba, która ukończyła 15 lat, a nie ukończyła 18 lat”. Według obowiązującego prawa pracy na umowę o pracę możesz zatrudnić w firmie wyłącznie osoby młodociane, które 1) ukończyły co najmniej 8-letnią szkołę podstawową i 2) przedstawią Ci świadectwo lekarskie o tym, że praca na danym stanowisku nie zagraża ich zdrowiu. Takie zatrudnienie może odbywać się:
- w celu przygotowania zawodowego (nauka do zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
- przy wykonywaniu prac lekkich (po ukończeniu 16. roku życia).
Przygotowanie zawodowe młodocianego pracownika
Przygotowanie zawodowe osoby młodocianej mogą prowadzić wyłącznie pracodawcy, osoby prowadzące w ich imieniu firmę albo osoby zatrudnione u pracodawcy, jednak pod warunkiem, że posiadają odpowiednie kompetencje. Odbywa się ono albo jako nauka zawodu, albo jako przyuczenie do wykonywania określonej pracy. Cel takiego przygotowania powinien zostać określony w umowie, którą zawierasz z młodocianym:
- w terminie przyjęcia kandydatów do zasadniczych szkół zawodowych lub
- innym, jeśli nie dokształca się on w takiej szkole.
Celem nauki zawodu jest przygotowanie osoby do pracy jako wykwalifikowany robotnik albo czeladnik. Nauka trwa 24-36 miesięcy, obejmuje dokształcenie teoretyczne oraz zajęcia praktyczne. Kończy się egzaminem, którego koszt pokrywa pracodawca.
Przyuczenie do wykonywania pracy trwa krócej, bo 3-6 miesięcy (wyjątek: do 22 miesięcy dla uczestników OHP), a jego celem jest przygotowanie młodocianego do pracy jako wykwalifikowany pracownik. Czas trwania i zakres praktyczno-teoretyczny takiego przyuczania ustala pracodawca (przy musi on być zgodny z programem nauczania dopuszczonym do użytku szkolnego). Przyuczenie kończy się egzaminem. Jeśli młodociany go nie zda, to możesz wydłużyć okres przyuczenia o kolejne 3 miesiące.
Zatrudnianie młodocianych przy pracach lekkich
Pracami lekkimi są zajęcia, które nie zagrażają zdrowiu, życiu lub rozwojowi psychofizycznemu młodocianego, nie kolidują z jego obowiązkiem szkolnym oraz nie są wzbronione młodocianym (np. zbieranie owoców, obsługa komputera, sprzątanie pomieszczeń itp.). Jako pracodawca masz obowiązek określić wykaz takich prac i musi on być zatwierdzony przez lekarza medycyny pracy oraz okręgowego inspektora pracy. Musisz zapoznać z tym wykazem młodocianego pracownika, zanim zacznie on wykonywać obowiązki. Oprócz tego masz obowiązek zapewnić mu przeszkolenie w zakresie BHP, a także, zatrudniając go na umowę o pracę, zlecić wykonanie wstępnych badań lekarskich.
Ustalając wymiar i rozkład czasu młodocianego przy pracach lekkich, powinieneś uwzględnić tygodniową liczbę godzin jego nauki, a także rozkład zajęć szkolnych, stosując się do następujących zasad:
- dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w dniu, w którym odbywa zajęcia szkolne, nie może przekraczać 2 godzin, a wymiar tygodniowy – 12 godzin;
- maksymalny czas pracy takiej osoby podczas ferii zimowych i w okresie letnim nie może to 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo;
- młodociany, który nie ukończył 16 lat, nie może pracować dłużej, niż 6 godzin na dobę, a po ukończeniu 16 lat – dłużej niż 8 godzin na dobę.
Zatrudnianie osób poniżej 15. roku życia jako młodocianych
Zgodnie art. 190 § 2 K.p. jako pracodawca nie możesz zatrudnić osoby poniżej 15. roku życia. Od tej reguły istnieją 2 wyjątki.
Pierwszy wyjątek dotyczy młodocianych, którzy nie ukończyli 8-letniej szkoły podstawowej. Mimo iż nie mają skończonych 15 lat, możesz ich zatrudnić w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, na warunkach ustalonych dla pracowników młodocianych.
Drugi wyjątek dotyczy młodocianych poniżej 15. roku życia, którzy ukończyli 8-letnią podstawówkę. Możesz ich zatrudnić:
- w roku kalendarzowym, w którym ukończą 15 lat;
- na warunkach określonych dla młodocianych;
- w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu, o ile zgodę wyrażą na to: rodzic (lub opiekun prawny) oraz poradnia psychologiczno-pedagogiczna (art. 191 § 22 i § 24 K.p.).
Drugi z wyjątków dotyczy sytuacji, w której młodociany poniżej 15 lat chce zacząć uczyć się określonego zawodu, ponieważ jest mu to potrzebne do zatrudnienia.
Wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dzieci do ukończenia 16. roku życia. Dozwolone jest to wyłącznie w przypadku podmiotów prowadzących działalność: artystyczną, kulturalną, reklamową albo sportową. Ponadto, aby zaangażować taką osobę do działań, musisz uprzednio uzyskać zgodę przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenie właściwego inspektora pracy.
Zezwolenie albo odmowę otrzymasz na ścieżce administracyjnej. Inspektor pracy może odmówić wydania zezwolenia, jeśli zaangażowanie osoby może zagrażać bezpieczeństwu, zdrowiu albo życiu dziecka lub wypełniania przez nie obowiązku szkolnego. Dlatego do wniosku o wydanie zezwolenia trzeba dołączyć pisemną zgodę rodzica (lub opiekuna albo przedstawiciela ustawowego), a także opinie psychologa i lekarza o tym, że dziecko może wykonywać wskazaną pracę. Jeśli podlega ono obowiązkowi szkolnemu, to obowiązkowa jest również opinia dyrektora szkoły.
Pracownik młodociany a forma zatrudnienia
Jeżeli młodociany pracownik nie posiada kwalifikacji zawodowych, to możesz go zatrudnić wyłącznie w formie przyuczenia. Jeśli zlecasz mu wykonywanie lekkich prac, to zatrudniasz go na podstawie umowy o pracę. Co do zasady musi być ona zawarta na czas nieokreślony.
Zatrudniając liczbę młodocianych większą, niż wynika to z potrzeb Twojej działalności, możesz z nimi zawierać umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego na czas określony, jednak nie krótszy niż:
- okres kształcenia określony w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego;
- okres kształcenia wymagany do przystąpienia do egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika.
Każda umowa o pracę powinna zostać zawarta na piśmie i określać:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
- miejsce i czas trwania zatrudnienia/przyuczenia,
- sposób dokształcania teoretycznego,
- wysokość wynagrodzenia (obliczanego w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale).
Wymiar urlopu młodocianego pracownika
Pracownik młodociany nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy. Wymiar urlopu wynosi wówczas 12 dni roboczych. Po upływie roku wzrasta do 26 dni roboczych. W roku kalendarzowym, w którym młodociany kończy 18 lat, wymiar ten zmieni się na 20 dni roboczych, o ile prawo do urlopu uzyskał on przed ukończeniem 18. roku życia.
Jeśli młodociany pracownik uczęszcza do szkoły, to jako pracodawca musisz mu udzielić urlopu na czas ferii szkolnych. Jeśli nie nabył on jeszcze prawa do takiego urlopu, to na ten okres możesz mu go udzielić zaliczkowo i na jego wniosek. Na wniosek młodocianego, który uczy się w szkole dla pracujących, musisz mu udzielić bezpłatnego urlopu w czasie wakacji. Taki okres liczony razem z normalnym urlopem wypoczynkowym nie może trwać dłużej niż 2 miesiące i wlicza się do stażu pracy pracownika.
Obowiązki pracodawcy wobec młodocianego pracownika
Młodociani zatrudnieni na podstawie umowy o pracę podlegają ubezpieczeniom społecznym na zasadach takich jak inni pracownicy. W okresie zatrudnienia muszą przejść wstępne badania lekarskie, okresowe oraz kontrolne. Twoim obowiązkiem jako pracodawcy jest zapewnieniem im opieki i pomocy niezbędnej do przystosowania się do właściwego wykonywania pracy oraz prowadzenie ewidencji młodocianych.
Pamiętaj, że do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych – bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy. Zatem jeśli np. Twój młodociany pracownik ma 6-godzinny dzień pracy (w godz. 8-14), ale w tym samym czasie uczęszcza na obowiązkowe zajęcia szkolne trwające 4 godziny (w godz. 9-13), to:
- musisz mu umożliwić uczęszczanie na takie zajęcia w godzinach pracy;
- 4 godziny, które spędzi w szkole, traktowane są jak przepracowane.
Czas pracy i prawo do odpoczynku młodocianego
Zgodnie z prawem pracy osoba młodociana nie może pracować dłużej niż 8 godzin w ciągu doby (lub dłużej niż 6 godzin, jeśli nie ukończyła 16 lat). Nie możesz jej zatrudniać w godzinach nadliczbowych albo nocnych przypadających między godz. 22 a 6 (a jeśli nie ukończył on 15 lat – między 20 a 6), ani też angażować do prac wzbronionych (określonych we wspomnianym już Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r.). Wyjątek stanowi sytuacja, w której wykonywanie takich prac jest wymagane do przygotowania zawodowego, a młodociany ukończył 16 lat.
Młodociany ma też prawo do 14-godzinnego odpoczynku dobowego obejmującego porę nocną oraz do nieprzerwanego, 48-godzinnego odpoczynku tygodniowego obejmującego niedzielę. Jeśli jego dobowy wymiar czasu pracy przekracza 4,5 godziny, to musisz mu zapewnić 30-minutową przerwę wliczaną do czasu pracy.
Co można zyskać lub stracić, zatrudniając młodocianych?
Jako pracodawca zatrudniający osoby młodociane możesz liczyć na sporo korzyści, takich jak:
- Niskie koszty pracy związane z m.in. niższymi stawkami wynagrodzenia obliczanego procentowo od minimalnego wynagrodzenia czy mniejszymi obciążeniami podatkowymi i składami ZUS;
- Opcje pozyskania środków z programów dofinansowujących zatrudnianie i szkolenia osób młodocianych;
- Budowa wizerunku firmy wspierającej edukację i rozwój młodych pracowników;
- Możliwość szkolenia specjalistów, którzy zasilą szeregi Twojego przedsiębiorstwa. Zdecydowanie lepiej przyuczać do pracy osobę małoletnią, inwestując w jej przyszłość i wstępnie zapoznając ze specyfiką funkcjonowania firmy. Proces wdrażania nowej, dorosłej osoby zajmuje często minimum kilka miesięcy i jest kosztowniejszy, niż w przypadku małoletnich.
Zatrudnianie młodocianych wiąże się też z wyzwaniami. Decydując się na nie, upewnij się, że robisz wszystko zgodnie z obowiązującym prawem pracy. Zasad związanych z czasem pracy, odpoczynkami, urlopami itd. jest sporo, więc przy braku wiedzy o złamanie przepisów nietrudno. Będziesz też musiał nieco inaczej taktować pracowników pełnoletnich i młodocianych, co może być wyzwaniem organizacyjnym podczas codziennej pracy. Młoda osoba może też nie mieć właściwej postawy w pracy i w ogóle motywacji, więc zarządzanie nią może być trudniejsze. Koszt samego zatrudnienia jest dla pracodawcy korzystny, ale konieczność poświęcenia czasu innych osób na wdrożenie młodocianego, co przecież też kosztuje, może zniwelować tę korzyść.
Zatrudnianie osób młodocianych – dobre praktyki
Na co warto zwrócić szczególną uwagę?
Po pierwsze: upewnij się, że Twój pracownik nie wykonuje zadań zbyt ciężkich lub niebezpiecznych. Przepisy uwzględniają listę prac wzbronionych dla młodocianych. Znajdują się na nie czynności związane z m.in. nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała lub zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu.
Po drugie: zapewnij młodocianemu pracownikowi sprzyjające i bezpieczne środowisko pracy. Wyposaż go w niezbędne narzędzia, opiekę i pomoc niezbędną właściwemu przystosowaniu do nauki i wykonywania pracy.
Po trzecie: przestrzegaj prawa młodocianego do przerw, odpoczynku dobowego, tygodniowego oraz urlopu, również w czasie ferii. Pamiętaj, że jego grafik pracy nie może kolidować z obowiązkiem szkolnym. Musisz planować jego obowiązki tak, by mógł bez problemu uczęszczać na zajęcia.
Po czwarte: pilnuj kwestii związanych z dokumentacją. Jako pracodawca jesteś zobowiązany do prowadzenia ewidencji pracy osoby młodocianej, założenia i uzupełniania jej akt osobowych, stosowania przepisów dotyczących potrąceń wynagrodzenia za pracę czy organizowania i realizowania kształcenia zawodowego młodocianych. Jeśli jesteś zobowiązany do tworzenia funduszu, to musisz także dokonywać odpisu na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych.
Zarządzaj pracą młodocianych sprawniej z Grafikiem Optymalnym!
Zatrudnianie pracowników młodocianych to proces pełen specyficznych wymogów i zasad, które muszą być ściśle przestrzegane. Z jednej strony okazuje się dla pracodawców korzystny, z drugiej wymaga od nich oraz od Działów Kadr szczególnej uwagi. Dotyczy to zarówno kwestii prawnych, jak i szczegółowych regulacji związanych z formą zatrudnienia, rodzajem wykonywanych prac, wymiarem urlopu czy prowadzeniem ewidencji czasu pracy.
Zatrudnianie osób młodocianych może okazać się sporym wyzwaniem. Aby mu sprostać, warto ułatwić sobie proces zarządzania czasem i organizacją pracy, wykorzystując dedykowane oprogramowanie do grafiku pracy, takie jak Grafik Optymalny. Dzięki niemu poprawisz swój komfort zarządzania organizacją, oszczędzisz czas, zoptymalizujesz koszty pracy i znacząco poprawisz komunikację i wydajność w firmie.
Loading...